“老水兵”有个新期盼
De Middeleêuwen was een periode in de Europese geschiedenisse, grofweg van 500 toet an 1500 nae Christus. In dizze tied vonge vee belangrieke verandering plaes. D'r kwamme steden, kasteêlen en klo?sters. Zeêland dat voordien naegenoeg onbeweund was wor een welvaerend gewest.
Zeêland
[bewerk | brontekst bewerken]Vanaf die elfde eêuwe wiere veul gebieden in Zeêland ingepolderd. Dit werd gedaen in opdracht van de Vlaomse abdie-en die Zeêland grotendeêls in handen hadden. Et bouwen van dieken kostte veel moeite, omdat er gene goeie gereedschappen wazzen. Langsiem wiere de ielanden deur inpoldering wat groter. Op de schorren en slikken wieren schaopen gehouwe. Deur de wol ontstond er wolhandel. Rond die tijd speêlden abdieen en kleusters een belangrieke rol in 't leven in Zeêland. De monniken zorgen erveur dat de landbouw geordend verliep. Hierdeur nam de handel en zo ook de welvaert toe. De bevolking groeide; in de twaolfde en dertiende eêuwe ontstonden er veul dorpen. De dorpen wieren alleên belangriek wanneer er een kerk stond. De eeste plekken die a stadsrechten krege, ware Aereburg in 1127 èn Biervliet 1183. Middelburg kreeg stadsrechten in 1217, uitgeriekt door Johanna van Constantinopel, gravin van Vlaondere, en Wullem I, graef van 'Olland. Rond die tied ontstonden de waterschappen. Omdat er verschillende eilanden wazzen, was er niet een bepaolde taol die in heêl Zeêland wier gesproken.
Zeêland wier allang betwist deur de graven van Vlaondere en 'Olland. In 1012 werden door kiezer 'Endrik II de Zee?wse eilanden en 't gebied dat later de Vier Ambachten zou wurden, beleênd aan Boudewijn IV van Vlaondere. Deur de Investituurstried viel 't gebied vanaf 1076 echter onder de Graef van 'Olland, als leên van Vlaondere. Dit leidde tot verschillende schermutselingen tussen Floris III van 'Olland en Filips van de Elzas, graef van Vlaondere. Floris III begon tol te heffen bie Geervliet wat de Vlaomse handel op 't Rijnland belemmerde. Daarnaast liet hij Vlaomse schepen kapen en maakte mie de Heer van Beveren aanspraak op Waesland. Filips van de Elzas greep in 1158 in en Floris III moest zich onderwerpen aan Filips. In 1166 stelde Floris III de tol bij Geervliet weer in, waarop Filips wederom ingreep en Floris gevangennam. Deze moest hierdeur 't in 1167 overeêngekomen Verdrag van Brugge accepteren, waardeur de Vlaomse keuplui in 'Olland rechten kregen over Zeêland. Dit verdrag bepaolde de situatie in Zeêland veur meêr dan een eêuwe. In d'n 12e eêuwe had Vlaondere dus de overhand, maer mie 't groeien van de 'Ollandse macht verscheuf dit in de 13e eêuwe.
Toen Margaretha van Vlaondere haer kinderloze zuster Johanna in 1244 opvolgde als gravinne van Vlaondere en 'Enegouwe, brak een stried los tussen de kinderen uit Margaretha's biede huwelijken, de Avesnes en de Dampierres. De Franse koning, in 1246 mie de arbitrage belast, wees Vlaondere toe aan haor zeun Gwijde van Dampierre en 'Enegouwe aan haer zeun Jan van Avesnes, feitelijk later haor kleinzeun Jan II van Avesnes.
In 1253 kwam 't tot de Slag bie Wasschappel. Gwijde van Dampierre leêd hierbie een nederlaog in de stried mie ziên halfbroers Jan en Boudewijn van Avesnes. Op 2 oktober 1256 wist Otto II van Gelre Margaretha van Vlaondere en Floris de Veugd tot 't Verdrag van Brussel te bewegen, waorbie Zeêland aan 'Olland toekwam. Hur zeune, Gwijde van Dampierre, bleêf dit echter anvechte.
Et 'Uus van Avesnes heersende vanof 1299 in een personele unie ok over de graefschappen Zeêland en 'Olland. Na de do?d van Floris V in 1296 stong zien jonge zeune Jan in eerste instantie geheel onger invloed van de Vlaomsgezinde Jan III van Renesse. Op 30 april 1297 droeg Jan 't bestier echter over an Wolfert van Borssele. Na een conflict mie 't stadsbestu?r van Dordrecht wier Van Borssele op 1 augustus 1299 vermo?rd. Hierna benoemden de steden Jan II van Avesnes, graef van 'Enegouwe als regent en op 27 oktober 1299 droeg Jan I de regering voo een periode van 5 jaor an hem over. Twee weken later sturvende Jan, 15 jaer oud, en mie hem stierf ook 't 'Ollandse 'Uus uut. Jan van Avesnes, die diens naoste mannelijke erfgenaem was, wier na diens dood in 1299 Graef van 'Olland. Veurtaon was 'Olland in een personele unie mie 'Enegouwe verenigd onder 't 'Enegouws 'Uus.
In 1300 / 1301 wist Jan van Avesnes de Franse successen in Vlaondere uit te buuten om zien positie te consoliderene. Hij versloog de Zee?wse opstandelingen en maokte z'n broer Gwijde van Avesnes tot bisschop van Utrecht in 1301.
In 1297 keerde graef Gwijde van Dampierre zich tegen de Franse invloed in Vlaondere en sloot een militair verbond mie Engeland. In 1300 was 't Franse geduld op en Filips de Schone liet Vlaondere bezetten en annexeren mie ulpe van Fransgezinde stadsbestieren (leliaards). Graef Gwijde werd gevangengezet, maor kon rekenen op steun van de Liebaards: adel, ambachtslieden en boeren. Openlijk verzet vond plaets tiedens de Brugse metten op 18 mei 1302, een bloedige overval van Bruggelingen op Franse troepen die een dag eerder de onrustige stad hadden ingenomen. Et bleek de opmaot voor een bevriedingsoffensief richting Kortriek en op 11 juli wieren de Fransen bie die stad verslagen in de Guldensporenslag onder leijding van Wullem van Gulik, Gwijde van Namen, Phillipus Baelde, Pieter van Belle, en Jan III van Renesse.
Deur de rust in 't zuujen kon Gwijde van Dampierre, graef van Vlaondere, zich richten op zien oude rivael, Jan II van Avesnes, graef van 'Olland en 'Enegouwe. Deze had in de Guldensporenslag meegestreden mie de Fransen. In februari 1303 werd et offensief in 'Enegouwe begonnen. Lessen werd op 2 april veroverd en mie 22 dorpen in de omgeving in de brand gestoken. Als wraok ging de zeventienjarige zeun van Jan van Avesnes, Wullem III, op plundertocht vanuut Erremu nae 't eiland van Kezand.
Hierop formierden de Vlaominge in Sluus een vleut die onder Gwijde van Naemen, de zeun van Gwijde van Dampierre, de rechten op Zeêland opieste. Dit werd gesteund deur 't Vlaomsgezinde deêl van de Zee?wse edellieden die deur Wullem van Avesnes waoren verbannen. Op 23 april verliet d'n vleut de haoven op weg naer 't Sloe, tussen Walcheren en Zuud-Beveland. Jan II van Avesnes liet de verdediging over aan zien zeun Wullem.
De Vlaominge veroverden eêl Walchern en de aore Zee?wse eilanden. Alleêne Zurrikzeê wist stand te houden. Behun juli wier een waopenstilstand 'esloten, weerbie graef Jan II de eilan'n toet an de Maes ofstong aen Gwijde van Naemen, mie uutzondering van Zurrikzeê, dat nie mocht worre verstèrkt.
Nae wat plundertochten in 't noor'n van Frankriek deu de Vlaomingen zegden zie in 't veurjaor van 1304 't bestand op mie 'Olland. De Vlaominge trokken om Zurrikzeê heên - 'Olland en Utrecht binnen, waerna Jan II van Braebant zich bie de Vlaomingen aensleut. In maort 1304 brachten zij onder Gwijde van Naemen op Duiveland een nederlaeg toe aan Jan II van Avesnes zeun, Wullem. Bisschop Gwijde van Utrecht werd gevangengenomen en in Utrecht volgde een anti-'Ollandse reactie. 'Olland en Zeêland zelf vielen grotendeels in handen van Gwijde van Naemen of van Jan II van Braebant, die zich bij de aanvallers had gevoegd. Utrecht, Leiden en Delft wiere ingenomen.
Alleên Dordrecht en Haarlem hielden stand. Witte van Aemstede, de bastaerdzeun van graef Floris V, wist de 'Ollandse steden echter weer aan de ziede van Wullem te brengen, waarna de Vlaominge zich terugtrokken uit 'Olland. Hierop volgde 't Vlaoms beleg van Zierikzeê. Zierikzeê hield stand, maar driegde te verhungeren.
Ondertussen verliep eind juni 't bestand mie Frankriek. De Franse koning, Filips de Schone, had een machtig landleger gevormd, dat begin augustus de zuidgrens van Vlaondere overstak en via een omweg Doornik beriekte. Een paar weken daarvoor had hij admirael Rainier Grimaldi naar 'Olland gestuurd om steun te bieden. Op 10 en 11 augustus vond de Slag bie Zierikzeê plaots. Dit resulteerde in een Frans-'Ollandse overwinning, waarna de Vlaominge et beleg ophieven. Een week na de slag versloeg 't hrote landleger van Filips de Schone de Vlaominge in de Slag bie Pevelenberg. Uuteindelijk bie de Vrede van Paries van 1323 tussen Vlaondere en 'Enegouwe / 'Olland zag de graef van Vlaondere af van aenspraoken op Zeêland en erkende de graef van 'Olland als graef van Zeêland.
Verdronke durpen
[bewerk | brontekst bewerken]In deZeêland bin d'r in de lo?p van de Middeleêuwen tal van durpen verdwene deur sturmvloeden, geulverplaetsieng en opzettelijke inundaties. Ieronder een lieste van verdroenke durpen in Zeêland.
| Nr | Plaatsnaam (alt. naam) |
|---|---|
| 1 | Bommenee (Bommenede) (1682, verlaten 1684) |
| 2 | Claeskynderkerke (Klaaskinderkerke) (1570) |
| 3 | Sinte-Philipslandt (1532) |
| 4 | Moggershil (1570) |
| 5 | Stevenesse ('Oud'-Stavenisse) (1509) |
| 6 | Borrendamme (1642) |
| 7 | Simonskerke (1534) |
| 8 | Rengerskerke (1662) |
| 9 | Sint-Jacobskerke (voor 1500) |
| 10 | Oudekerke (vermoedelijk voor 1500) |
| 11 | Westkerke (voor 1500) |
| 12 | Brieskerke (1542 buitengedijkt) |
| 13 | Zuidkerke (1542 buitengedijkt) |
| 14 | Coudekerke (Koudekerke) (1550-1600 buitengedijkt) |
| 15 | Clauskinderen (Claeskerke, Oostkerke) (1511) |
| 16 | Westenschouwen (16e eeuw) |
| 17 | Weele (1530) |
| 18 | Soecke (Hoeke, Houcke, Dijxhoeke, 's-Gravenhoecke) (1530) |
| 19 | Dekenskapelle (Noordwelle) (1463) |
| 20 | Welle (1530) |
| 21 | Oud-Hamerstede (1304) |
| 22 | 'Oud'-Kats (Subburchdijc) (1530) |
| 23 | Emelisse (1530/1532) |
| 24 | Nieuw-Hamerstede (Edekinge?) (1530) |
| 25 | 'Oud'-Kortgene (1530/1532) |
| 26 | Offliet (Ghrutersdijc?) (na 1460) |
| 27 | Schoonboom (1421?) |
| 28 | 'Oud'-Geersdijk (1530/1532) |
| 29 | 'Oud'-Wissenkerke (1530/1532) |
| 30 | 'Oud'-Wissenkerke (voor 1352) |
| 31 | Soelekerke (Soetelinkskerke) (1530/1532) |
| 32 | Campen (1530/1532) |
| 33 | 'Oud'-Wasschappel |
| 34 | Welzinge |
| 35 | 'Oud'-Erremu (1440 en circa 1460) |
| 36 | Westkerke (1377) |
| 37 | Oostkerke (1334) |
| 38 | Hongersdijk (1334, 1551) |
| 39 | Tewijk (1530/1532) |
| 40 | Sint-Katherijnekerke (1530/1532) |
| 41 | Monster (1530/1532) |
| 42 | Westkerke (Raaskerke) (1530/1532) |
| 43 | Oostkerke (1530/1532) |
| 44 | Wolfertsdorp (1530) |
| 45 | Coudorpe |
| 46 | Oud-Everinge (2e helft 15e eeuw) |
| 47 | Stuivezand (begin 17e eeuw) |
| 48 | Nieuw-Everinge (1530) |
| 49 | Bakendorp (1530-1570) |
| 50 | Vinninghen (Vinningen) (kort na het buurdorp Oostende deels buitengedijkt) |
| 51 | Oostende (1520/1521 buitengedijkt) |
| 52 | Nieuwkapelle (17e eeuw) |
| 53 | Kouwerve (1530/1532) |
| 54 | Duvenee (1530/1532) |
| 55 | Lodijke (1530/1532) |
| 56 | Nieuwkerke (1530/1532) |
| 57 | Reimerswaal (1631) |
| 58 | Assemansbroek (Broecke) (1530) |
| 59 | Kreke (1530/1532) |
| 60 | Steelvliet (Steenvliet) (1530/1532) |
| 61 | Hinkelenoord (1552) |
| 62 | Agger (1552) |
| 63 | Everswaard (1530) |
| 64 | Ouderdinge (1530/1532) |
| 65 | Schoudee (1530/1532) |
| 66 | Nieuwlande (1530/1532) |
| 67 | Tolsende (1530/1532) |
| 68 | 'Oud'-Krabbendieke (1530) |
| 69 | Mare (1530) |
| 70 | Valkenisse (1682 buitengedijkt) |
| 71 | 'Oud'-Rilland (1530) |
| 72 | 'Oud'-Bath (1552) |
| 73 | Saeftinghe (Saeftinge, Saaftinge) (vloed in 1175, militaire inundatie 1584) |
| 74 | Stampaert (1584) |
| 75 | Casuele (1584) |
| 76 | Weele (Sint-Marie) |
| 77 | Sint-Laureijns (na 1580) |
| 78 | Namen (1715/1717) |
| 79 | 'Oud'-Hontenisse (1508, 1509, 1511) |
| 80 | Aendijcke (1584) |
| 81 | Saemslach/Genderdijk (Zaomslag) (1584) |
| 82 | 'Oud'-Othene (Noten) (1586) |
| 83 | Triniteit (1584/1585) |
| 84 | Beoostenbly |
| 85 | Peerboom (militaire inundatie 1488, 1493 stormramp) |
| 86 | Sint-Janscapelle |
| 87 | Moerkerke (eind 15e, begin 16e eeuw) |
| 88 | Koudekerke (1375) |
| 89 | Hertinghe (1488) |
| 90 | Niekerke (1393, 1488) |
| 91 | Steelant (1488) |
| 92 | Hughersluis (1492) |
| 93 | Willemskerke (stormvloed en militaire inundatie 1488, inundatie 1586) |
| 94 | Vreemdijke (Vroondijk) (storm en inundatie 1488, storm 1601) |
| 95 | Pakinghe (Sint-Laureinskerke) (1214/eind 14e eeuw) |
| 96 | Wevelswaele (1375/1376, 1404) |
| 97 | De Piet (Ter Piete, Pieta, Pieten) (1375) |
| 98 | Boterzande (1375/1376) |
| 99 | Hughevliet (1404) |
| 100 | Gaternisse (1570) |
| 101 | 'Oud'-Izendieke (1437) |
| 102 | Sint-Nicolaas in Varne (1377) |
| 103 | Elmare (1375) |
| 104 | Oostmanskerke (1404) |
| 105 | Schoondijke (1583/1585) |
| 106 | Nieuwerkerke (1570 en militaire inundatie 1584) |
| 107 | Sint-Catharina (Sint-Cathelijne) (1375/1376 en 1583) |
| 108 | Coxie (Coxyde) (1477, 1583) |
| 109 | Hannekenswerve (storm en militaire inundatie voor 1660) |
| 110 | Nieuwvliet (16e eeuw) |
| 111 | Oostende (voor 1516) |
| 112 | Sint-Lambert-Wulpen (1516) |
| 113 | Westende (voor 1516) |
| 114 | Reimersdorpe (Remboudsdorpe) (voor 1516) |
| 115 | Waterdunen (voor 1516) |
| 116 | Avenkerke (voor 1516) |
| 117 | Schoneveld (1375) |
Van den Vos Reynaerde
[bewerk | brontekst bewerken]Van den vos Reynaerde (tehenwoordig ok we Reinaart de vos of Reinaert de vos) is een episch dierdicht dat geldt as een 'oogtepunt in de Nederlandse middeleêuwse literatuur. Het telt in totaal 3469 versregels en is 'eschreven in het Diets. 'verheal speelt z'n eigen of in de het tehenwoordige grensgebied tussen Zeêuws-Vlaonderen en O?st-Vlaonderen. In 'Ulst stit een standbeeld voor de beroemde vosse.
Beisn een dag an 't hof van keunienk Nobel zyn olle bêes'n te plekke, buut'n Reynaert de vos. Reynaert en is gin froai'n en aol d'aere bêes'n kloagn dervan. 'n Keunienk wult nem ankloagn en ne zendt Bruun en Tybeert achter Reynaert. Mo 'n dien is vaneigens veel te lêep (peis mor an d'uutdrukkienge 't Is e lêepn vos) en ne lokt z'in de volle deur diengn te zeggn woa dan ze gin nêen en kunn teegn zeggn. Bruun grakt vaste at 'n zêem wult eetn en Tybeert in 't hennekot van e paster at 'n muuzn wult pakkn.
't Is uutendelik de koozn van Reynaert (Grimbeert) die nem kut overtuugn voe mei te goan. At 'n v?orn 'n keunienk stoat, wulln ze nem van olles te laste leggn, mo Reynaert zei da Nobel moeste uppassn van Isengryn (Reynaert ze voader), Bruun en Tybeert en dan ze voun 'n tr?on over te neemn e masse goud han. 't Wos de keunienginne die nem overtuugde voen de drie te stekkn en up te sluutn. Reynaert zevve wos dus vry en gienk zogezeid op bedevoart nao Rome.
Belangrieke perso?nen uut de Middeleêuwen
[bewerk | brontekst bewerken]Literature
[bewerk | brontekst bewerken]- Blockmans, W. en P. Hoppenbrouwers (2002): Eeuwen des onderscheids. Een geschiedenis van middeleeuws Europa, Amsterdam: Prometheus
- Huizinga, J. (1919): Herfsttij der Middeleeuwen, Groningen: Wolters-Noordhoff
- Jansen, H.P.H. (1978): Geschiedenis van de Middeleeuwen, Utrecht/Antwerpen: Uitgeverij Het Spectrum
- Jones, T. (2004): Medieval Lives, Londen: BBC Books
- Sprague de Camp, L. (1963): The ancient engineers, New York, N.Y.: Doubleday
- Tang, F. (2012): Een kleine geschiedenis van de Middeleeuwen, Amsterdam: Bert Bakker